TOUT JÉ PA JÉ !

Lèspri é Vwa a véyé : adyé Jo Clémence.

par Diana Ramassamy

Yé krik ! Yé krak ! Je demande la main ! Accordé !

Sé kon sa yo té ka komansé pozé kèsyon an véyé a moun mò on ti tan avan.

Jòdi jou, an ka mandé zòt lanmen pou ba zòt dé mo é kat pawòl asi misyé Jo Clémence, on mèt-a-mannyok ki sòti jwenn Bazil. I té di mwen an mé 2010, adan on ankèt an té ka fè asi jé-di-mo : « Ou sav, lè an ké mò, ké ni onlo moun adan véyé an mwen, yo ké oblijé vansé kaz-la pou paré moun padavwa mwen an sé on moun a véyé ».

Misyé Jo té on mèt-lékol, on makè, on mèt-a-pawol, on animatè a radyo, on animatè a véyé ? Erreur ! Krapo a bab, moustik sifilitik ! Jo té plis ki sa. I pa té ka vin an véyé a moun pou blagé é fè moun ri. Non, a pa pou sa sèlman gran misyé-la té déplasé kò a’y an véyé a moun mò.

Dépi lè i té ni dizan, i té ka pati èvè manman’y adan tout véyé a vwasinaj. Manman-la té ka chanté ba moun mò é li, i té di mò-la bonjou pou i té chapé vitman présé dèwò-la pou i a’y kouté gran nonm ka pozé kèsyon, mitoloji, kèsyon matématik, kayanbouk, charad, diférans. I té ka’y chaché la konésans, kroyandiz, nanm a lang kréyol-la. I té ka’y apwann é miziré lespri a’y èvè lé pli gran, pou li apré i té a’y aprann lé pli piti.

I té pisimyé aprann èvè sa ki té gran pasé’y. Pou li aprann an liv pa té ni mem valè ki lè ou té ka aprann adan lékòl a véyé. I té ka chaché maji a vwa-la, anbyans a véyé-la pou i té sa aprann.

Sé kèsyon pozé a véyé, tim tim, dèvinet, jédimo ki ka ba’y konnésans asi lang kréyòl, asi mes é labitid kréyòl é sé pou sa i i té ka kouté lézòbsèk chak jou Bondyé fè jou… É i té ka pati adan tout véyé, sel kòté moun sav yo pa biswen pon kalité envitasyon pou antré andidan on kaz.

Sé Benzo ki té voyé mwen fè konésans a misyé Jo Klémans. An pa té konnèt hak asi jé kréyol é sé Jo ki pran tout ti tan a’y pou èskpliké mwen sa yo ka kriyé jé kréyòl é ki diférans é ki wòl a sé jé-la. An fin pa konprann onlo biten an pa té ka imajiné an tan-lasa, jé sé on biten ki séryé, jé tini on gran valè adan kilti a on péyi.

« Le jeu est plus ancien que la culture » sé sa Huizinga ka di adan on liv i maké é kè i titré Homoludens. Sé pou sa, fo nou chaché fouyé pou dékouvè épi konprann ki enpòwtans a jé adan sosyété kréyòl an nou. Sa Jo té vlé, sé fè moun kabéché asi vi a yo, asi konésans a yo, asi fondè a imajinasion a yo.

San soufrans, Jo, san soufrans ! Gwadloup savé i ped on gran nonm a kréyol ki té ka goumé èvè nanm a’y pou voyé lang-la é kilti-la toujou pli douvan !

Source : Montray Kreyol

Post-Scriptum

Lire aussi : La présentation de "Parolines" sur le site Potomitan

Voir aussi  : Le reportage d’Emmanuel Gombauld sur RFO Télé Guadeloupe à la veillée funèbre de Jo Clémence.